پایین‌تر از پنجاه!

مجله‌ی سینما-اسکوپ که در کانادا منتشر می‌شود (و بگویم که به دلیلِ روحیه‌ی جوانِ انتقادی‌اش این روزها آن را به سایت اند ساوند و فیلم کامنت ترجیح می‌دهم - کم و بیش خواهر یا برادرِ ریورس شات نیز می‌شود خواندش) شماره‌ی جدیدِ خود را که شماره‌ی پنجاه نیز هست به یک نظر‌خواهی از منتقدها در موردِ مهمترین فیلمسازانِ زیر پنجاه‌سال اختصاص داده است (پنجاه منتقد در موردِ پنجاه فیلمساز نوشته اند). می‌توان آن را یک جور گمانه‌زنی در موردِ غول‌های آینده هم خواند یا یک جور بازیِ کشف نیز. پاسخ‌ها متنوع‌اند: کسانی از هالیوود نوشته‌اند و نام‌هایی چون تارانتینو و فینچر؛ دیگرانی از مستقل‌های آمریکایی نوشته‌اند (اسکات فانداس در موردِ وس اندرسون نوشته و آدام نیمن در موردِ پل توماس اندرسون و جاناتان رزنبام در موردِ اَزیزل جیکوبز، سازنده‌ی تری)، اما اگر این سوال معنایش همچنین انتخابِ «صدا»های تازه باشد که اندک‌اندک پا به قلمروِ سینما می‌گذارند انتخاب‌ها معنایی دیگر هم به خود می‌گیرند و اینجاست که پاسخ‌های دیگر برای من جذاب‌تر می‌شوند: انتخاب‌هایی چون جیا ژانگ‌که، آلبرت سرا، کریستی پویو (کوئنین منتقدِ بزرگِ آرژانتینی در موردِ او نوشته)، مارن اده کارگردانِ فیلمِ درخشانِ هرکسِ دیگر (کنت جونز در موردِ او نوشته - این یادداشت را هم ببینید)، ...

فکر کردم اگر بخواهم به این سوال جواب دهم کسی را به جز لوکرسیا مارتل انتخاب نمی‌کنم. فیلمسازی که به دقیق‌ترین معنا صدایی تازه بوده در طولِ ده-پانزدهِ سالِ گذشته و با هر یک از سه فیلمِ تا به امروزش به قلمروی تازه از روانِ و جهانِ آدمی پا گذاشته و هر بار با کند و کاوی جسورانه‌تر در امکاناتِ تصویری و روایی‌ای که زبانِ سینما در برابرش پیش نهاده است. از قضا کیفیتِ همین سه تجربه‌ی پُشتِ سرِ هم نیز (مرداب، دخترِ مقدّس و زنِ بی‌سر) به دلیل‌پردازیِ من برای انتخابِ او در برابرِ رقبایش کمک می‌کند: جیا ژانگ‌که حضوری امیدبخش است امّا فراموش نمی‌کنم که تا مدّت‌ها تجربه‌هایش در قلمرویی شکل می‌گرفت که پیش‌ترها مسیرهای سختش را هو شیائو شین هموار کرده بود (بهترین فیلمش یادگارِ آن روزهاست) و تازه با یکی دو فیلمِ آخر است که هویتِ مستقلِ خود را می‌سازد؛ هرکسِ دیگرِ مارن اده یکی از اتّقاق‌های سینمای چند ساله بوده امّا او تنها دو فیلم ساخته که یکی‌شان فقط برجسته است؛ آپیچاتپونگ تجربه‌گری جسور است امّا به رغمِ جایزه‌ی کنِ دو سالِ پیش باید گفت که پیش‌بینی‌ناپذیر نیز هست و فیلمسازانی چون لیساندرو آلونسو یا حتّا آندره‌آ آرنولد مدام بهتر می‌شوند امّا باید منتظرِ ادامه‌ی کارنامه‌شان ماند … خب، به نظر برای من که پرسشِ دشواری نبوده است!

و البته به عنوانِ پی‌نوشت اضافه کنم که همین باعث شد برگردم و به نام‌هایی فکر کنم که همین تازگی‌ها پنجاه سالگی را رد کرده‌اند: آرنو دپلشن و پدرو کوستا؛ اگر رد نکرده بودند رقبای خانمِ مارتل بودند.

پی‌نوشت (و با فاصله ای یک روزه!): سرگئی لوزنیتسا با کارنامه‌ای درخشان در سینمای مُستند و تنها یک فیلمِ داستانی (دوّمی هم در راه است)، زوياگينتسف با دو فیلمِ درخشان (هرچند فیلمِ سوّمش بسیار ناامید کننده بود)، ... نام‌های امیدبخشِ دیگری‌اند که در یادداشتِ دیروز جایشان خالی بود.