هیچ‌جا از ابتدا «اینجا» نبوده ...

 

در شماره‌ی جدیدِ ماهنامه‌ی «تجربه» مقاله‌ی اِدرین مارتین در موردِ سینمای ترنس مالیک و به ترجمه‌ی من منتشر شده است. از آنجا که این متن چند ماه پیشتر نیز به ترجمه‌ی دیگری در ماهنامه‌ی «الف» چاپ شده بودٰ، فکر کردم چند سطر برای توضیحِ آنچه که رخ‌داده مفید باشد.

از هفت/هشت ماهِ پیش پروژه‌ای را برای ترجمه‌ی بخشی از کارهای اِدرین مارتین شروع کردم. با او در ارتباط بودم و با مشورت با خودِ او چندتایی از نوشته‌هایش را برای ترجمه به فارسی انتخاب کردم، شاید حتی با هدفِ درآوردن مجموعه‌ای از آن‌ها در آینده‌ای نزدیک. برای من منتقدِ مهمی است و فکر می‌کنم خوانده شدنِ بیشترِ او و نویسندگانی نظیرِ او می‌تواند هوایی تازه باشد در فضای کسالت‌بارِ این روزهای نقدِ فیلمِ ایرانی. به تناوب در وبلاگم یادداشت‌هایی هم در موردِ او و ایده‌هایش و در واقع در معرفی بیشترِ او نوشتم (اینجا و اینجا). اِدرین مارتین نیز در ایمیلی اجازه‌ی رسمی چاپ مقاله‌هایش را به فارسی به من داد.

در روزی که فیلمِ مالیک برنده‌ی نخلِ طلای کن شد، از ذوق‌زدگیِ جایزه‌ی فیلمسازِ ‌محبوبم بخشی کوتاه از مقاله‌ی اِدرین را در وبلاگ گذاشتم و وعده دادم که متنِ کاملِ آن را نیز به زودی منتشر خواهم کرد. ولی نمی‌دانستم که اینجا فضای فارسی‌زبان است و باید احتیاط کنم و وقتی دو روز بعدتر متوجه شدم که دبیرِ بخشِ ‌سینمای ماهنامه‌ی «الف» (که خواننده‌ی قدیمیِ وبلاگِ من بود) این مقاله را برای ترجمه به مترجمِ دیگری سپرده است متحیر شدم، آن هم وقتی من به صراحت نوشته بودم با اجازه‌ی رسمیِ نویسنده‌اش این متن را به زودی منتشر خواهم کرد.

یک نکته و برای پرهیز از هرگونه بدفهمیِ این نوشته: اگر این دو ترجمه موازی با هم و بی‌اطلاعِ از هم منتشر می‌شدند دلیلی برای ناراحتی نبود و می‌شد یک پیشامدِ طبیعی تلقی‌اش کرد (با ایده‌ی ترجمه‌های متعدد از یک متن مشکلی ندارم). اما از همان روزِ‌ِ نخست هر کاری می‌شد انجام دادم تا دبیرِ بخشِ سینمای «الف» را قانع کنم که کاری که می‌کند به لحاظِ‌ حرفه‌ای ناپسند است. به او جمله‌ای از اِدرین مارتین را یادآوری کردم که برایم تعریف می‌کرد که از اواسطِ دهه‌ی هفتاد که یک مقاله‌اش بی‌اطلاعِ او در مجله‌ای اسپانیایی ترجمه شده بود، نشرِ بی‌اجازه‌ی آثارش را به یاد ندارد و این که در کل از مناسباتِ ترجمه‌ی مقاله‌های نویسندگانِ غربی در ایران شگفت‌زده است. این را نیز بگویم که در یکی دو برخوردِ دیگری که با چند نویسنده/منتقدِ سینمایی داشتم این را در‌یافتم که بسیاری از آن‌ها توقعی در قبالِ ترجمه‌ی نوشته‌هایشان به زبان‌های دیگر ندارند و فقط یک اطلاع‌دادنِ ساده را کافی می‌دانند.

در جوابِ این نکته‌ها آنچه که از دبیرِ بخشِ ‌سینمای ماهنامه‌ی «الف» دریافت کردم [بماند که اول این وعده را نیز شنیدم که از مترجمِ این مقاله خواهند خواست تا کار را شروع نکنند] این بود که «اینجا ایران است و آقای مارتین از وضعیتِ اینجا خبر ندارد». و بحثِ من دقیقاً همین نکته است: چیزهایی است که اصلاحش فقط و فقط به عهده‌ی خودِ ماست و فکر نمی‌کنم که چیزی از آسمان فروخواهد آمد تا این‌ها را سامان ببخشد. خطابم به مترجمِ عزیزِ‌ این مقاله در ماهنامه‌ی «الف» نیست که می‌دانم کاملاً از داستان بی‌اطلاع بوده ‌است (در یک چارچوبِ حرفه‌ای سفارشِ ترجمه‌ی یک متن را گرفته‌اند)، اما فکر می‌کنم همه‌ی ما از این اشتباه‌ها می‌کنیم، انزوای ما از بقیه‌ی جهان در تمامِ این سال‌ها «حساسیتِ» ما را نسبت به نکته‌های بدیهی از ما گرفته است (نسل‌های پیشین حساسیتِ کمتری به بحث‌هایی نظیرِ این داشته‌اند، اما ما، امروز، باید که مسئو‌لانه‌تر برخورد کنیم) و راهِ چاره‌ای هم جز این تذکرهای کوچک نداریم. آن قدر باید به همدیگر تذکر دهیم تا یک نسل بعدتر که آمد، دبیرِانِ بخشِ ‌سینمای ماهنامه‌هایش با خیالِ آسوده و لحنِ حق‌به‌جانب نگویند که «اینجا ایران است و ...»، که هیچ‌جا از ابتدا قرار نبوده که «اینجا» باشد ...