تئوری فیلم و نظریه‌ی انتقادی
سینما اگر عمری بیش از صد سال را هم گذرانده باشد، هنوز از اهمیت و جذابیت بسیاری از پرسش‌هایی که از روزهای نخستین در مورد این هنر تازه مطرح بود نکاسته است: سینما در مقامِ هنر و ارتباطش با هنرهای دیگر، سینما و مسئله‌ی واقعیت، فیلمها و پرسشِ فرم، فیلمها و «معنا»، … چه بخواهیم و چه نخواهیم «نظریه‌ی فیلم» هم به عنوان دانشی متاثر از آنچه که در سایر شاخه‌های علوم انسانی می‌گذرد و هم به عنوان نظریه‌ای که رو به پدیده‌های رخ‌دهنده در واقعیت دارد (فیلمها) مدام با پرسش‌های تازه‌تری روبرو می‌شود یا پرسش‌های قدیم پاسخ‌های تازه‌تری طلب می‌کنند. برخی فیلم‌های تازه در مرزهای نظریه‌های پیشین حرکت می‌کنند و تئورییسین‌ها را دعوت به چالشی دیگر می‌کنند. لورا مالوی ده سال پیشتر گفته بود که اهمیتِ فیلمسازانی نظیر کیارستمی در این هم هست که باعث می شود نظریه‌ی فیلم در خود تجدیدنظر کند؛ همچنانکه این موقعیت امروزِ این تئوری‌هاست در مقابل فیلمسازانی نظیر جیا ژانگ‌که و آپیچاتپونگ ویراستکال.
امتیازِ کتاب «تئوری فیلم و نظریه‌ی انتقادی: متون مقدماتی» در این است که گردآورندگانش – لئو برادی و مارشال کوهن – کوشیده‌اند مجموعه‌ای از متون مهم و عمدتا کلاسیک تئوری فیلم را یک جا، کنار هم، چاپ کنند. طبعا نمی‌شود با دو مقاله آندره بازن یا آیزنشتاین را فهمید، فقط با یک نوشته‌ی کوتاه با ایده‌های نویسنده‌ای پرکار چون دیوید بوردول آشنا شد یا با فقط دو سه نمونه به کلیت بحث‌هایی که مثلا نقدِ سیاسی - روانکاوانه‌ی سربرآورده از اوایل دهه‌ی هفتاد طرح کرده است احاطه پیدا کرد. گردآورندگان کتاب هم چنین ادعایی ندارند. آنچه که کتاب قصدش را دارد دادن پرسپکتیوی است از بحث‌های متنوعی که در این صد ساله در کانون تئوری‌های مهم فیلم بوده‌اند و آن هم از طریق خوانشِ خودِ متون اصلی. رویکرد کتاب، هم تاریخی است - حرکتی از بحث‌های اولیه تا بحث‌های معاصر - و هم موضوعی – نوشته‌ها در هفت بخش مختلف تقسیم‌بندی شده‌اند: زبان فیلم، فیلم و واقعیت، رسانه‌ی فیلم: صدا و تصویر، روایتِ فیلم و سایر هنرها، هنرمند فیلم، ژانرهای فیلم، فیلم: روانشناسی، جامعه و ایدئولوژی.
لئو برادی و مارشال کوهن در هر قسمت کوشیده‌اند بخشی از مهمترین و کلاسیک‌ترین مقاله‌ها را کنار هم بگذارند. مثلا در فیلم و واقعیت دو مقاله از زیگفرید کراکائر و سه مقاله از آندره بازن در کنار مقاله‌هایی از رودلف آرنهایم، مایا درن، استان براکیج، … آورده شده است. یا در روایتِ فیلم و سایر هنرها مقاله‌هایی از بازن، آیزنشتاین، کریستین تامپسن، پیتر وولن، … را می‌شود دید. بحث‌های مختلف مربوط به تئوری مولف در قسمتِ هنرمند فیلم آمده و نوشته‌های کلیدی‌ای چون مقاله‌ی معروف والتر بنیامین - اثر هنري در عصر بازتوليد مكانيكي - یا نقدِ نویسندگانِ کایه دو سینما، ژان لوک کومولی و ژان ناربونی، بر آقای لینکلن جوان (که از آغازگران نقد سیاسی در دهه‌ی هفتاد است) یا نوشته‌ی لورا مالوی – لذت‌های بصری و سینمای روایی - (که از اولین نقدهای جریان‌ساز فمینیستی است) در بخشِ فیلم: رواشناسی، جامعه و ایدئولوژی. دو گردآوردنده‌ی کتاب کوشیده‌اند در ابتدای هر بخش مقدمه‌ای بر مباحث درگرفته پیرامون آن عنوان نیز ارائه دهند که در جاهایی بسیار کمک‌کننده است.
طبعا خیلی از مقاله‌ها در جاهای دیگر و در خود کتاب‌های نویسندگان اصلی آمده است - هرچند در بعضی نمونه‌ها نمی‌شود از خوش‌سلیقگی در انتخاب‌ها گذشت: مقاله‌ی انتخاب شده از کریستین تامپسون با عنوانِ مفهومِ مازادِ سینمایی مقاله‌ای کم‌خوانده شده است که از مجله‌ی اسکرین انتخاب شده. و فکر می‌کنم نزدیک نیمی از مقاله‌ها به فارسی نیز ترجمه شده‌اند. اما خواندن و دیدن این مقاله‌ها در کنار هم سودِ یزرگتری دارد (کتاب اگرچه برای تدریس در کلاسی در مقاطع بالاتر رشته‌ی سینما تنظیم شده اما هیچ علاقمند جدی سینما و پیگیرِ نقدِ فیلم بی‌نیاز از آن نیست): اهمیت رجوع به نظریه‌های متفاوت، این که هیچ روش و نظریه‌ای به تنهایی قادر به گشودنِ قفلِ همه‌ی درهای بسته در برابرِ نقد فیلم نیست و از این طریق تمرینی برای انعطاف‌پذیری در برابر جریان‌های مختلفی که پیشنهاد شده‌اند و درکِ نیاز به گونه‌ای «رویکرد ترکیبی»، چیزی که رابین وود نیز در مقاله‌ی مشهورش که در این کتاب آمده – ایدئولوژی، ژانر و مولف – بیش از همه بر آن تاکید می‌کند.
سلام وحید
پاسخحذفممنون از معرفی
متاسفانه دسترسی به این کتاب در ایران مقدور نیست، حالا شاید بشود همانند فیلمها دست به دامن اینترنت شد و نسخه pdf آنرا گیر آورد...
در ادامه پست قبل، و با توجه به اکران فیلم برادران کوهن، مشتاقم که هم فیلم را ببینم و هم پیشاپیش، نظرت را بعد از دیدن فیلم. فیلم true grit گویا با استقبال منتقدان و همچنین گیشه روبرو شده است و حتی در ده فیلم برگزیده سال بعضی ریویونویسان نیز آمده است.
به هر حال امیدوارم هر چه زودتر تعداد ستاره های این فیلم را در ستون ویژه ببینم. امیدوارم که لذت "جایی برای پیرمردها نیست" دوباره تکرار شود ...
سلام سعید
پاسخحذفدر مورد کتاب، با توجه به دسترس نبودنش در ایران فعلا اگر خواستی می توانی از روی لینک آمازون عنوان مقاله ها رو ببینی و اونهایی رو که ترجمه شدن به فارسی پیدا کنی. همانطور که گفتم تعداد قابل توجهی از آنها به فارسی ترجمه شدند.
اما در مورد فیلم کوئن ها. فیلم را دیدم. باید اعتراف کنم شخصا توقع چندانی هم نداشتم. می گفتم با توجه به روند کاری این دو برادر، از سه فیلم اخیر دو شاهکار داشتیم و یک فیلم بد. پس احتمال اینکه این یکی اتفاق غریبی باشد چندان نباید بالا باشد. و به نظرم می آید که چندان جاه طلبی ای در ساختنش نبوده، بیشتر یک جور ادای دینی بوده به کتابی که دوست داشتند. فیلم، فیلم بدی نیست؛ جزئیاتی هم بود که دوست داشتم؛چیزهایی را هم نه ... حالا امیدوارم تو هم زودتر فیلم را ببینی شاید تو چیزهای بیشتری برای دوست داشتن یافتی
وحید جان. ممنون ازت. یه تشکر کلی واسه بودنت. مثل جایزه ویژه هیات داوران به یک عمر فعالیت هنری. همچین چیزی در نظر بگیر. به امید دیدار زود.
پاسخحذفسلام سروش،
پاسخحذفآقا خیلی ممنون از لطفت
به امید دیدار واقعا، زود
سلام, ممنون از معرفی کتاب.
پاسخحذف