جواهری از آمریکای لاتین

 

دختر مقدس (لوکرسیا مارتل، 2004) - ****

 

 

جز با «مهیب»، نمی‌توان با چیزِ دیگری دختر مقدس، این دومین ساخته‌ی فیلمساز آرژانتینی خانم لوکرسیا مارتل، را توصیف کرد. قصه­ی دختری نوجوان در آستانه‌ی بلوغ و کشف جنسیت و همزمان با آن درگیریِ ذهنی‌اش با مفهوم­هایی مذهبی چون معجزه، احضار و ماموریتِ مذهبی تحت تاثیر کلاس و فضای پیرامونش. فیلم به لحاظ مضمونی روی لبه‌ی تیغ راه می­رود ولی به گونه­ای دلپذیر چون هر اثر هنری اصیلی از سقوط به ورطه‌ی ایدئولوژیک رهایی می­یابد؛ چیزی که ممکن نمی­شد مگر به مدد الگوی روایی و سبکی بسیار پیچیده­ای که مارتل برای فیلمش طراحی است. طفره رفتن از الگوی روایی کلاسیک در کنار بنا نهادن فیلم بر مجموعه­ای پیچیده از میزانسن‌های بدیع با نماهایی کج و معوج، کلوزآپ­هایی نامتقارن از زوایایی غریب، استفاده از یک باند صوتی بسیار غنی که در ساختن فضای خارج از قاب نقش بسیار موثری دارد، حاشیه‌روی‌های فراوان از مایه­­ی اصلی پیرنگ (بعضاً با بازیگوشی­هایی مثل دختر خدمتکاری که با حشره­کشی در دست، گاه و بیگاه سر می­رسد) همه و همه مجموعه­ی حسی پیچیده­ای را می­سازند که همچنین با پیچیدگی و سردرگمی حسیِ املیا دختر قهرمان فیلم و حتی دو شخصیت مهم دیگر داستان هم­نشینی دلچسبی پیدا می‌کند. عناصری که به تدریج کنار هم­ قرار می­گیرند تا ما را به آن پایان بهت­انگیز هدایت کنند. به راستی در انتهای فیلم به کجا رسیده­ایم؟ سکانس پایانی با آن پس‌زمینه­ی آبی استخر و دو دختر شناکنان در آن؛ نوید رهایی برای املیا یا زمزمه­­گر وقوعِ فاجعه؟ یا هر دو؟ فقط کافی است به این فکر کنیم که ایده­ی درخشان آوردن زن و دو فرزند دکتر یانو به هتل تا چه اندازه در ساختن و تشدید حس پیش‌آگاهیِ به وقوع فاجعه­ای که (احتمالا) خارج از زمان داستانی فیلم رخ خواهد داد موثر است. ولی این‌ها همه کلی‌گویی است. در طول یک سال و نیم گذشته چند باری این فیلم را دیده­ام؛ امیدوارم بودم این بار پس از تماشایش بتوانم یادداشتی بنویسم در معرفی­اش. ولی چیزی در این فیلم هست که به چالش­ات می­گیرد، درست در همان لحظه که حس می‌کنی فیلم را به چنگ آورده­ای، فیلم از تو می­گریزد؛ یک جور حس خلأ که بیشتر ماحصل آشنایی‌زدایی از مضمونی است که می­توانست به سادگی به اثری شعاری و کلیشه­ای بدل شود. دختر مقدس فیلم دشواری است نه به خاطر داستانش (که از قضا شاید اصلاً پیچیده نیست) که به خاطر فرم پیچیده و بی‌مانندش. این چند سطر را از باب معرفی داشته باشید شاید وقتی دیگر (دوباره) به این فیلم برگردم.